Տավուշի մարզում Հայոց ցեղասպանությունը վերապրած երկու հայի զավակների հետ ծանոթացա։ Ամուսիններ էին. կինը 86 տարեկան, այրը՝ 90։ Եկել էին հայ զինվորներին տեսության։ Հաճույքով շփվում էին ամեն հանդիպած մարդու հետ։ Յուրաքանչյուրից փորձում էին մի բան կորզել՝ հարստանալ նրանց կենսափորձով, սովորել բարբառի առանձնահատկությունները, ապրել նույն հոգսով… Մի խոսքով՝ լինել նույնը։ Եվ չէին թաքցնում դա։ Ընդհանրապես ոչինչ չէին թաքցնում։ Ապրումները, հույզերը, ուրախությունն ու տխրությունը ամենավառ կերպով էր արտահայտվում նրանց դեմքին: Հաճախ այնքան էին հուզվում, որ ակամայից սկսում էի անհանգստանալ նրանց առողջության համար։ Վերջիվերջո, տարիքը պատկառելի է։ Եվ հեռու ճամփա էին կտրել ԱՄՆ-ինց մինչ Տավուշի անտառներ…
Երեկոյան խարույկի մոտ ծերունին պատմեց իր կնոջ ծնողների պատմությունը։ Թուրքի յաթաղանից հրաշքով էին փրկվել, «հասել Ելիզավետպոլ, այնտեղից Թիֆլիս։ Երկու տարի մնացին Թիֆլիսում։ Հետո աներ հայրիկս լուր առավ, որ թուրքերը հարձակվել են Ալեքսանդրապոլի ուղղությամբ, վեր կացավ Թիֆլիսից, եկավ Ալեքսանդրապոլ կռվի…», – պատմում էր տարեց ամուսինը։
Ալեքսանդրապոլ, Ելիզավետպոլ…
Հայկական երկու քաղաքների այս անունները միայն դասագրքերում և պատմական աշխատություններում եմ հանդիպել։ Իսկ հիմա նստած էի մի մարդու հետ, ով Գանձակն ու Գյումրին Ելիզավետպոլ և Ալեքսանդրապոլ է անվանում։
Ընկերներիս հետ քննարկումներում հաճախ ենք գալիս այն եզրահանգման, որ սերնդների հետ կապը թույլ է պահպանված հայերիս մեջ։ Այն, ինչը շատ հեռու պատմություն էր թվում, պարզվում է կողքիդ ապրող այլ մարդկանց համար դեռ իրականություն է։ Ելիզավետպոլի նահանգը, որ ընդամենը 30 տարի առաջ մեծամասամբ հայաբնակ էր, ճիշտ է՝ այլ անվանումով, այսօր հետզհետե մոռացվող հայրենիք է դառնում։
Ինչու՞։
Որովհետև միշտ չէ, որ խոսում ենք տատիկ-պապիկների հետ և, առավել ևս, միշտ չէ, որ ուսումնասիրում ենք մեր պատմությունը։ Ոչ թե սովորում, այլ հենց ուսումնասիրում։ Վերլուծում։ Դրա համար էլ «պատմական հեռավորություն» հասկացությունը, որ այլ ազգերի մոտ կարող է հարյուրամյակներով չափվել, մեզ մոտ տասնամյակների, իսկ հաճախ նաև տարիների ազդեցությամբ է առաջնորդվում։ Ահա այսպես…
Հրանտ ՄԵԼԻՔ-ՇԱՀՆԱԶԱՐՅԱՆ