Ֆրանսիա. Հայ Դատն ընդդեմ թուրքական մերժողականության

Նոյեմբերին Ֆրանսիայում երեք աղմկահարույց դատական գործընթացներ են տեղի ունեցել: Եվ եթե Ադրբեջանի տանուլ տված դատը, որը նախաձեռնել էր Ալիևյան ռեժիմը` սաստիկ վիրավորվելով ֆրանսիացի լրագրողներ Էլիզ Լյուսենի և Լորան Ռիշերի կողմից իրենց տրված «բռնապետ» բնորոշումից, լուսաբանվել է բավականին լայնորեն, ապա մյուս երկու դատական հայցերը` չնայած նրան, որ ուղղակի կապ ունեին Այ Դատի հետ, հայրենական գործընթացում գործնականորեն չեն լուսաբանվել: Այդուհանդերձ, երկու գործընթացներն էլ ուշադրության արժանի էին: Դրանցից մեկն անց է կացվել Ֆրանսիայում, երկրորդը` Փարիզի ամենամեծ արվարձանում` Նանտերում` Օ-դե-Սենի վարչական կենտրոնում:

***

Նանտերի դատավարության ժամանակ քննվել է երկու երիտասարդների` 25-ամյա Այ-Դատի` Դատ Թեմիրի (Թեմիրյան) և 22-ամյա Մայքլ (Դրո) Մոմջյանի գործը, ով 2015թ. մարտի 2-ին` Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին միջոցառումներից ընդամենը մի քանի շաբաթ առաջ, հայտարարելով «Թուրքիան ֆաշիստական պետություն է, որը հրաժարվում է ընդունել հայերի Ցեղասպանությունը» կարգախոսը` նռան հյութ է լցրել Ֆրանսիայում Թուրքիայի նախկին դեսպան Ակկի Ակիլիի վրա:

Դատարանը դեսպանի վրա հյութ է լցրած Դատ Թեմիրին դատապարտել է երեք, իսկ Մայլք Մոմջյանին, ով այդ գործողությունը նկարահանել ու դրել է ինտերնետում` մեկ ամսվա ազատազրկման: Երկուսն է առանց այն էլ մեղմ պատիժը կրել են պայմանական ու հետագայում չեն համարվի դատված:

Գործընթացի ժամանակ ապագա քաղաքագետ Դատ Թեմիրը դատական դահլիճը վերածել էր քաղաքական հարթակի` ցույց տալով թուրքական պետության մերժողական քաղաքականությունը` միևնույն ժամանակ հիշեցնելով Ցեղասպանության սարսափելի իրողությունների մասին: Նա դատարանին պատմել է, թե ինչ զգացողություններ է ունեցել` իմանալով Թուրքիայի այն ժամանակվա վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի սադրիչ որոշման` ապրիլի 24-ին` հայոց Ցեղասպանության պաշտոնական օրը, Գալլիբոլիի ճակատամարտում տարած հաղթանակը տոնելու մասին, որտեղ ֆրանսիական և բրիտանական զորքերը Դարդանելում դիմակայել են Օսմանյան կայսրության ուժերին. «Մեր նպատակն էր ինչ-որ էքստրաօրդինար բան ձեռնարկել, որը կպատմեր հայերի Ցեղասպանության և սեփական ընդդիմության ու փոքրամասնության հանդեպ թուրքական պետության քաղաքականության մասին»:

Հենց դրա համար էլ թիրախ է ընտրվել թուրքական պետության ներկայացուցիչը: ինչ վերաբերում է նռան հյութին, ապա ակցիայի երկրորդ մասնակցի` Մայքլ Մոմջյանի խոսքով, դա խորհրդանշում էր թուրքական պետության հանցագործություններն ու անպատժելիությունը:

*****

Երկրորդ դատական գործընթացը, որը կայացել է Ֆրանսիայի մայրաքաղաքի ուղղիչ դատարանում` նոյեմբերի 28-ին, ինչպես և նրա վճիռը, առանց չափազանցության, եվրոպական դատական գործընթացների համար աննախադեպ եղան` հաշվի առնելով այն, որ դատարանը քննում էր հայոց Ցեղասպանությունը համառորեն ժխտող մարդու հայցն ընդդեմ այդ Ցեղասպանության ժառանգների: Դա նույնն էր, ոնց որ մարդասպանը դատական գործ հարուցի իր ողջ մնացած զոհի հանդեպ` նեղսրտելով, որ նա ոչ միայն ողջ է մնացել, այլև համարձակվում է աշխարհին հիշեցնել իր հետ կատարվածի մասին:

2017թ. հոկտեմբերին ֆրանսիացի հետաքննող Մաքսիմ Գոենը, ով վաղուց աշխատում է թուրքական քարոզչության օգտին, դատի է տվել Nouvelles d’Arménie պարբերականի թողարկող խմբագիր Արա Թոռանյանին և Հայկական կազմակերպությունների համաձայնեցման խորհրդի համանախագահ, այդ պաբերականի հեղինակ Սամուել Թիլբյանին` նրանց մեղադրելով էլեկտրոնային լրատմավիջոցներում վարկաբեկման և հրապարակային զրպարտանքի մեջ:

Հայցվորը hայ լրագրողներից պահանջել է փոխհատուցում` յուրաքանչյուրից 5 հազար եվրոյի չափով, և, որպես ապացույց, ներկայացրել պարբերականի նյութերը` հրապարակված 2013-2014թթ., որտեղ նրան համեմատել են եվրոպական Հոլոքոսի հայտնի ժխտող Ռոբերտ Ֆորիսսոնի հետ: Պարբերականը Գոենին բնութագրել է նաև որպես ֆաշիստական թուրքական պետությանը ծառայող վարձկան` իր հնչեցրած խոսքերի համար, ըստ որի` Ցեղասպանության տարիներին տեղահանված հայերին, իբր, «հրաշալի կերակրել և ընդունել են և´ հարկադրված տեղահանության ժամանակ, և´ դրանից հետո»:

Փարիզի դատարանն արդարացի վճիռ կայացրեց պատասխանատուների համար` համարելով, որ այդ խոսքերը և բնորոշումները ոչ վարկաբեկում, ոչ էլ զրպարտանք են, այլ` սեփական կարծիքի արտահայտում: Եվ ըստ այդմ` Մաքսիմ Գոենի առաջադրած մեղադրանքը ոչ մի հիմնավորում չունի:

Բացի այդ, դատարանը մերժել է խայտառակված մերժողականին նաև քաղաքացիական բողոքարկման ժամանակ, որտեղ նա պատասխանատուներից նյութական փոխհատուցում է պահանջել:

Հայ լրագրողների իրավապաշտպան Անրի Լեկլերը դատավճռի հրապարակումից հետո, դուրս գալով դատարանի դահլիճից, հավաքված լրագրողներին մեծ բավականությամբ հայտարարել է, որ թեկուզ Ցեղասպանության ժխտումը Ֆրանսիայում հանցագործություն չի համարվում, բայց դատարանն այն բնորոշել է որպես սուտ:

Անձամբ Առա Թոռանյանը դատավարությունից հետո հայտարարել է Ցեղասպանության ակտիվ հերքողներից մեկի հանդեպ տարած հաղթանակի մասին:

*****

Հայցը ներկայացնողը` թուրքերի վարձկան Մաքսիմ Գոենը, բոլորովին չի թաքցնում այն փաստը, որ, ի դեմս Անկարայում հիմնադրված և աշխարհով մեկ «այսպես կոչված` հայերի ցեղասպանության պնդումների» դեմ «նյութեր» տարածող AVIM վերլուծական կենտրոնի, համարվում է թուրքական պետության վարձու սիրեկանը: Այդ մասին նա պատմել է հոկտեմբերի 17-ին կայացած նախնական նստաշրջանի ժամանակ` հավելելով նաև, որ կենտրոնը թաքցնում է իր մեկնումների ծախսերը` վճարելով փաստաբանի ծառայությունների համար:

Եվ այստեղ արժե մի փոքր հետ գնալ` ցույց տալու համար մերժողական գործունեության և թուրքերի կողմից իրենց թշնամուն` Հայաստանը մանրազննին ուսումնասիրելու թուրքական մոտեցման ողջ լրջությունը:

Եվրասիական հետազոտությունների կենտրոնը (AVIM) ստեղծվել է 2009թ. Անկարայում գործող թուրքմենների մշակույթի և համագործակցության հիմնադրամի միջոցներով: Ինստիտուտի նպատակը համարվում է Կովկասում, Բալկաններում, Արևելյան Եվրոպայում, Ասիայում, Մերձավոր Արևելքում և ԵՄ անդամ երկրներում Թուրքիայի դերի հետ կապված հետազոտությունների անցկացումը:

AVIM-ի կազմի մեջ է մտնում Եվրասիայի ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի շրջանակում 1999-2009թթ. Անկարայում գործող հայկական հետազոտությունների ինստիտուտը (ERAREN): AVIM—ը մասնակցում է նաև երկու ամսագրերի հրապարակումներում, որոնց թիրախը Հայաստանն է. Ermeni Arastirmalari (2001թ.-ից) և Հայկական հետազոտությունների ամփոփում ( 2002 թ-ից):

Ինստիտուտը պատրաստում և թողարկում է ամենօրյա տեղեկագրեր, որոնք պարունակում էին Հայաստանին, Իրաքին, Ասիային և Եվրոպային վերաբերող լուրեր և վերլուծություններ: Այդ տեղեկագիրն էլեկտրոնային փոստով ուղարկվում էր շուրջ 3 հազար բաժանորդների:

Եվրասիական հետազոտությունների կենտրոնի տնօրենը Բուլղարիայում և Վատիկանում Թուրքիայի` թոշակի անցած դեսպան Օմեր Էնգին Լյուտենն է:

Ինստիտուտն ունի իր վեբ-կայքը` չորս տարբեր բաժիններով. Կովկասն ու Հայկական հարցը, Բալկաններ, Ասիա և Եվրոպա: Կովկասին և Հայաստանին նվիրված բաժնում ընդգրկված են Հայաստանին ու հայ-թուրքական հարաբերություններին վերաբերող հոդվածները: «Հայկական հարց» բաժնում կա ներդիր` «Թուրքիայի և Ադրբեջանի խնդիրները Հայաստանի հետ»:

Բայց ամենակարևորն այն է, որ դատավարությանը պատրաստվելով, Գոենն ու իր տերերը, համացանցից հեռացրել են թուրքամետ լրատվամիջոցներում Գոենի բոլոր հակահայկական հոդվածները, որոնք շովունիստական մտքեր և կոչեր էին պարունակում: Բայց պարզվում է, ամեն ինչ չէ, որ հեռացրել էին:

Վեց տարի առաջ` 2011թ. ապրիլի 12-ին (Ցեղասպանության հերթական տարելիցի նախօրեին) Turkey News մերժողական ինտերնետ-հարթակում հրապարակվել էր Գոենի հոդվածy` «Պարծենկոտություն և ինտրիգներ. հայ ազգայնականների վերջին փորձերը Ֆրանսիայում» վերնագրով, որը նույնպես, ինչպես երևում է, դատական հայցի նախապատրաստական փուլում ամեն տեղից հեռացվել էր: Բայց պատահաբար, ավելի ճիշտ` անզգուշորեն, պահպանվել էր…ադրբեջանական «ԱՊԱ» պետական գործակալության ֆրանսիական տարբերակում: Նրանում Գոենը, ով այդ ժամանակ հանդես էր գալիս որպես Անկարայում հիմնադրված «Ռազմավարական հետազոտությունների միջազգային կազմակերպության» գիտաշխատող, ազնվորեն գրում է.

«Արմատական փոփոխությունների համար միայն նրանց (հայերի,-Պանդուխտ) դեմ հետևողական պայքարը` վարկաբեկման համար հaրուցված հայցերով, անվանարկությամբ, ռասսայական ատելության սադրանքներով, մեզ թույլ կտա լուծելու «հայկական հարցը» (…)Հակաթուրքականության մասնագետները պետք է դուրս մնան խաղից»:

Բայց պարզվում է, որ Ֆրանսիական արդարադատության միջնորդությամբ հայ լրագրողների դեմ սկսված գրոհը սկզբից մինչև վերջ երկու ցեղասպան միավորումների` Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից ի սկզբանե պլանավորված համատեղ տեղեկատվա-իրավական դիվերսիա էր: Որ դա հենց դա է, որ կա, վկայում է անհերքելի փաստերի շղթան:

Նույն օրը, երբ Գոենը նախաձեռնեց Nouvelles d’Arménie-ի լրագրողների դեմ դատական գործընթացը, ամերիկյան News Blaze կայքում հրապարակվեց ևս մեկ` գործնականում ճիշտ նույն բովանդակությամբ նյութ` Վարուժան Կարապետյանի մասին` ոմն Նուրիտ Գրինգերի հեղինակությամբ, ով արդեն մի քանի անգամ աչքի է ընկել ալիևյան ռեժիմի արդարացման գործում: Բառացիորեն մի քանի վայրկյան անց այդ կայքի հղումը Twitter-ի իր էջում տեղադրել է Ադրբեջանի պաշտոնական ներկայացուցիչը` Ադրբեջանի ԱԳ մամուլի խոսնակ Խիկմեթ Գաջիևը:

Եվս մի քանի օր անց` հոկտեմբերի 19-ին, Գաջիևը թվիթերյան իր էջում լրագրող Արա Թոռանյանի հասցեին զրպարտանք ու հարձակումներ պարունակող գրառում է արել:

Միաժամանակ հայ լրագրողների մասին ստահոդ լուրերը են սկսել հրապարակվել ինչպես թուրքական, այնպես էլ ադրբեջանական մամուլում: Օրինակ` ադրբեջանական news.аz կայքն Արա Թոռանյանին ներկայացրել է որպես ԱՍԱԼԱ-ի նախկին ահաբեկիչ, ով հանձնված է արդարադատությանը»: Փարիզում տեղի ունեցած դատավարության մասին կայքի նյութում ասվում է, որ Թուրքիայի ընկերը` ֆրանսիացի պատմաբան Գոենը, հայց է հարուցել ԱՍԱԼԱ ահաբեկչական խմբավորման երկու անդամների դեմ, ովքեր ներկայումս ապրում են Ֆրանսիայում»:

Իսկ թուրքական Milliyet ապբերականն այդ օրերին նյութ է տպագրել` հետևյալ վերնագրով. «ԱՍԱԼԱ-ի նախկին ահաբեկիչը դատարանում է»: Իսկ Sabah թերթը հետևյալ վերնագրով հոդված է հրապարակել. «Ֆրանսիացի պատմաբանն անվանարկման պատճառով ԱՍԱԼԱ-ի հետ հայտնվել է իրավաբանական դաշտում»:

*****

Դե ինչ, կարելի է վստահորեն արձանագրել, որ անվանարկման համար բողոքը` տրված թուրքական մերժողականության ուղեղային կենտրոնում աշխատող մարդու կողմից, ֆրանսիական դատարանը քննել է ըստ էության, իսկ կայացրած վճիռը սառը ցնցուղ է եղել թուրքական երկու պետություններից Ցեղասպանությունը ժխտողների համար:

Բայց, ինչպես ցույց են տալիս Ֆրանսիայում, Շվեյցարիայում և այլ երկրներում տեղի ունեցած վերջին իրադարձությունները, Այ Դատի վրա հարձակվելու մերժողականների փորձերը` թուրքերի համար անսովոր` իրավական ճանապարհով, այլ ոչ թե կացինով, ընդունվում են և, անկասկած կշարունակվեն ընդունվել: Իսկ դա նշանակում է, որ հայ ժողովրդի արդարության համար պայքարողները պետք է պատրաստ լինեն նաև այդպիսի մարտահրավերների:

ՊԱՆԴՈՒԽՏ