Որոշ ժամանակ անց, երբ Արևելյան Անդրկովկասում դադարի գոյություն ունենալ արհեստական պետմիավոր Ադրբեջանի հանրապետությունը, համակողմանի քննության կենթարկվի անդրկովկասյան թուրքեր` «ադրբեջանցիներ» ազգացեղային ֆենոմենը: Իսկ ուսումնասիրելու բան, իրոք, կլինի: Այդ սուբստրատը, որը հանդիսանում է խորհրդային ազգաստեղծման այլանդակ ապրանքը` կազմված օղուզական քոչվոր ցեղերի բազմերանգ խառնակույտի ժառանգներից, որոնց արյունը խառնված է տարածաշրջանի բնիկ ժողովուրդների դավաճան ներկայացուցիչների արյան հետ, կարճ ժամանակահատվածում Անդրկովկասում ստեղծեց մարդկության նորագույն պատմության մեջ ամենազզվելի և հանցավոր ռեժիմներից մեկը:
Կրկնում եմ` այդ ազգացեղային ֆենոմենը դեռ մանրազննին ուսումնասիրության կարիք ունի բազմաթիվ մասնագետների կողմից` ազգագրագետների, կոնֆլիկտաբանների, պատմաբանների, քաղաքագետների, հոգեբանների, հոգեբույժների, գենետիկների, բժիշկների, կենդանաբանների: Եվ ոչ ընդհարձակ լրագրողական հոդվածի շրջանակում այդ եզակի երևույթը տարբեր տեսանկյուններից դիտարկելն ուղղակի անհնար է: Բայց դրա եզակիության մի քանի օրինակներ, կարծում եմ, արժե ներկայացնել:
Ժամանակակից աշխարհում շա՞տ կան, արդյոք, համընդհանուր, համապարփակ ստի, կեղծարարությունների, յուրացումների և զանգվածային կեղծիքների վրա կառուցված ռեժիմներ: Սուտը թափանցել է անդրկովկասյան թուրքերի պետմիավորի կենսագործունեության բոլոր ոլորտները. հարևաններից գողացված պատմությունից ու մշակույթից մինչև արհեստածին ողբերգական ամսաթվերն ու հռչակավոր «խավիարայաին դիվանագիտությունը»:
Ժամանակակից աշխարհում շա՞տ են արդյոք բացահայտ մարդատյաց գաղափարախոսության և պաթոլոգիկ դաժանության վրա կառուցված ռեժիմները: Ժամանակակից աշխարհում շա՞տ են, արդյոք, այն հասարակությունները, որտեղ արարողակարգային սպանությունները, մարդկանց ողջ-ողջ վառելը, խմբակային բռնաբարություևնները, կանիբալիզմի գործողութունները, կողոպուտը և դիակապտությունը, բարբարոսական սպանությունները և խաղաղ բնակավայրեր ռմբակոծելը, մյուս կողմից էլ սեփական ժողովրդին մարդատյաց քարոզչության միջոցով սաֆարովանման զոմբիների դարձնելը նույն այդ հասարակության ներկայացուցիչներից և ոչ մեկի կողմից ընդհանրապես քննադատության չէ՞ր արժանանա: Միջին վիճակագրական «ադրբեջանցին», եթե իհարկե «բախտը ժպտա» նրան, միշտ պատրաստ է դառնալ անզեն մարդկանց ծաղրուծանակի և այլ գազանային ծեսերի մասնակիցը` սադիստական հաճույք ստանալով դրանից: Իսկ անձամբ չմասնակցելու դեպքում էլ միշտ պատրաստ է արդարացնել և անգամ ատամներով պաշտպանել իր գազանանման հայրենակիցների ցանկացած հանցագործություն: Իսկ օգտվել տանջված հարևանի եղած-չեղածից կամ էլ բնակվել հարևանից խլված տանը` դարձյալ «ադրբեջանցու» կողմից, որն անձամբ Հեյդարն է կարգադրել…
Ուրիշ ո՞ր ժողովուրդը կվառի ճշմարիտ գրքերը, կոգևորի ստոր գիշերային մարդասպաններին և շքանշաններով կպարգևատրի վիժվածքներին: Ուրիշ որտե՞ղ են գնդակահարում սեփական հայրենակիցներին և հետո ամենամյա թատերական ներկայացումներ կազմակերպում նրանց պատվին` կեղծ արցունքներով և նույնքան կեղծ ոռնոցներով: Ուրիշ ո՞ր երկրի բանակում են սպաները բռնաբարում զինվորներին, հին ծառայողները` նորակոչիկներին, իսկ գեներալները աչքի ընկնում ոչ թե մարտի դաշտում, այլ` արագ վազքով, դատարկաբանությամբ և անզեն ռազմագերիներին սպանելով: Ուրիշ որտե՞ղ են հրթիռա-հրետանային գնդակոծության տակ պահում բնակելի տներն ու մանկահասակ երեխաներին: Ուրիշ ո՞րտեղ է հայրենիքի և սիրո մասին հաղորդում ժառանգական դասալիքը, իսկ միլիոնավոր մարդիկ, հովվի ձայնին սպասող ոչխարների հոտի պես, նրանից հստակ «հրամանի» սպասում: Ուրիշ որտե՞ղ կարող են ածխաջրածինների վաճառքից միլիարդներ վաստակել, բայց առանց լույսի և գազի թողնել հանրապետության կեսին և ավելի քան երկու տասնամյակի ընթացքում վերաբնակիչներին քիչ թե շատ նորմալ կացարանով չապահովել: Ուրիշ որտե՞ղ են հավատը` կմախքով, տեղաբնիկ լինելը` մուղամով, իսկ քաջությունը կտրած գլուխներով որոշում: Ուրիշ որտե՞ղ են մեկը մյուսի արյան մեջ օտար արյուն որոնում և միևնույն ժամանակ բարձրաձայն գոռում հանդուրժողականության մասին: Ուրիշ որտե՞ղ է յուրաքանչյուր քայլափոխի վրա քարե խրտվիլակ դրված, որ որտեղ էլ թքես, գիտես, որ հաստատ կընկնի բրոնզաձույլ, գրանիտե կամ մարմարե դասալիքի վրա: Ուրիշ ի՞նչ պետություն է կաշառքով օտար երկրներ և քաղաքներ խցկում իր քարե արձաններն ու կեղծված պատմությունը: Ուրիշ որտե՞ղ են ապացուցում հոմինիդներից ծագած լինելը: Ուրիշ որտե՞ղ են իշխում համատարած մատնությունն ու աղմկարարությունը, տեղի ունենում արյունապիղծ հարսանիքներ, իսկ յուրաքանչյուր վեճ լուծում կացնի օգնությամբ:
Կրկնում եմ այն, ինչն ասել և գրել եմ բազմիցս. տարածաշրջանում կայուն և երկարատև խաղաղության հաստատման միակ ճանապարհն աշխարհի քարտեզից այդ չարորակ պետմիավորի վերացումն է: Դա տեղի կունենա այն մասնատելու թե Բաքվում ռազմական կապիտուլյացիա ստորագրելու ուղով, այդքան էլ էական չէ: Կարևոր է միայն այն, որ այդ թարախակույտը պետք է ստիպողաբար կտրվի և վերացվի, քանի որ առողջ օրգանիզմը չի կարող նման չարորակ ուռուցքային գոյացության հետ գոյակցել: Միևնույն ժամանակ, հայտնի է, որ ուռուցքն «կամովին» չի ներծծվում:
Բայց քիչ արյամբ միայն մասնատելը կամ կապիտուլյացիայի ակտ ստորագրելը չի ստացվի: Տեղի բնակչությունը համընդհանուր դեֆաշիզացում կպարտադրի: Դա մեր տարածաշրջանում արհեստածին «ադրբեջանական» էթնոսի գոյությունը շարունակելու միակ պայմանն է: Քանի որ այսօր միայն կույրը կարող է անտեսել այդ փաստը, որ Կասպից ավազանում հաստատված գարշելի ռեժիմն իր մարդատյացության աստիճանով ոչ միայն չի զիջում, այլև շատ դեպքերում գերազանցել է 1930-ականների երկրորդ կեսին նացիստական Գերմանիայում առկա ռեժիմին: Առանց ժամանակակից Ադրբեջանի հանրապետության տարածքում ապրող թուրք-օղուզական ազգացեղային սուբստրատի հարկադիր ապաֆաշիզացման, այն կշարունակի սպառնալիք ներկայացնել և թւոնավորել ինչպես հայերի, այնպես էլ տարածաշրջանում ապրող մյուս ժողովուրդների կյանքը:
Ներկայումս այդ պետմավորի վերացումը պետք է դառնա ինչպես հայկական երկու պետությունների, այնպես էլ ողջ Հայոց աշխարհի գլխավոր նպատակը: Իսկ մեր դիվանագիտության առաջին քայլը պետք է լինի միջազգային ամբիոններից Ադրբեջանի վերացմանն այլընտրանք չլինելու ուղղությամբ քարոզչություն տանելը:
ՊԱՆԴՈՒԽՏ